Vegrett – ei hovudpine?

Tilkomst til eigedom er eit stadig tilbakevendande tvistespørsmål som krev forhandlingar og kanskje også domstolsbehandling for å få til løysing. I dag er det krav til avklart tilkomst for frådeling av nye tomter og oppføring av bygg, men frå gamalt av var det ikkje like strenge krav til dette. Mange bygningar, særleg eldre hytter og naust, kan vere oppført utan at kommunen i si tid var særleg involvert i å sjekke ut om tilkomsten var avklart og dokumentert. Dette kan gje uklåre forhold i dag.

Endringar i eigedomstilhøve gir behov for tilkomstar som ikkje tidlegare har vore problematisert. Kanskje kjem det inn nye eigarar som vil bruke vegen meir eller annleis enn det ein gjorde før, og dette blir vanskeleg for den som er grunneigar eller den som eig vegen.

Vanlege spørsmål som då dukkar opp er om det i det heile finst ein vegrett, om vegretten går ut på gangtilkomst eller køyretilkomst, om vegretten er personleg i den enkelte si levetid- eller er vegretten knytt til eigedomen og evigvarande?

Vegrett er det vi kallar for ein «servitutt»- altså ein råderett over framand eigedom. Servituttlova frå 1968 fastset reglar for råderettane, avskiping og omskiping og kva som skal skje ved misbruk av rettane.

Når vi ser på om det faktisk eksisterer ein vegrett, må vi sjå på stiftingsgrunnlaget. Finst det ein avtale, eit skøyte eller ei eldre skulddelingsforretning som seier noko om dette? Eller har ferdsel skjedd uformelt, utan skriftleg avklaring og med eit uklart grunnlag?

Eit typisk døme på sak det kan bli tvist om, er at det i stiftingsgrunnlaget, til dømes eit skøyte, heiter frå gamalt av at eigedomen skal har rett til «sjøarveg» over hovudbruket. Kva betyr i tilfelle det? Tvisten blir om det med dette var meint at ein berre skulle ha gangveg- eller om ein skulle ha rett til å lage køyreveg ned til sjøen og naustet som vart bygd der. I slike tilfelle blir det viktig å få fram kva tilhøva var på avtaletidspunktet, korleis partane har praktisert avtalen gjennom åra og om ein har andre kjelder som kan vise kva partane meinte å avtale. Ein rett til å køyre med hest og vogn, vil etter tilhøva i dag normalt bli oppfatta som ein rett til å køyre med bil fordi dette er i samsvar med samfunnsutviklinga.

Det er også slik at den som har ein vegrett, ikkje kan bruke den slik at tolegrensa i servituttlova § 2 blir overskriden. Kva må vegeigaren tole dersom den som har vegrett vil utvide bruken, f.eks. ved at det blir frådelt fleire hyttetomter som må bruke same veg? I lova § 9, jf. § 2 heiter det at den som har vegrett, kan avhende denne til andre så lenge det ikkje fører til auka «tyngsle» enn det som det elles var høve til. Mange blir overraska over kva utvida bruk domstolane har sagt er akseptabelt.

Mange spør om det er mogleg å skaffe seg vegrett dersom vegeigaren ikkje vil gje deg slik tilgang?

Veglova § 53 gir heimel for å få fastsett rett til å kjøpe seg inn i privat veg, mot å betale eit vederlag til den som eig vegen. Eit skjønn i jordskifteretten kan gje rett til å bruke veg som allereie ligg der, men ein må sjølvsagt betale ein høvesvis del av kostnaden med anlegg og vedlikehald. Det er vår erfaring at slike saker eignar seg godt til rettsmekling. Då vil domstolen stille med meklar, som saman med partane prøver å finne gode løysingar som alle kan vere med på.

Vår erfaring er at mekling mellom partane som regel gir betre løysing, enn om domstolen må fastsette kva som skal gjelde.

• Om advokat Arvid Mellingen

  Advokat og partnar Arvid Mellingen er partner i Advokatfirmaet Tollefsen og arbeider mest med fast eigedoms rettsforhold, ekspropriasjon- og skjønn, jordskiftesaker og tvisteløysing for domstolane.